खाद्य संप्रुभताको लागि साना सिंचाइ उपयोगी

भगवान खनाल
गोरखा भुङलीचोक–२, कामीडाँडामा एघार घर चेपाङको मात्र बस्ती छ । हिउँद लागेपछि कामीडाँडाका चेपाङहरु तरकारी खोज्न जंगल जान्थे । तर, कामीडाँडाका चेपाङहरुको तरकारी दैनिकी फेरिएको छ अहिले । गाउँमा साना सिंचाइ योजना पुगेपछि उनीहरु साँझ बिहानको तरकारी खोज्न जंगल हैन, करेसाबारी जान्छन् । बर्षायाममा सागसब्जी र घिरौंला लगाउने कामीडाँडाका चेपाङहरुको करेसाबारीमा अहिले बेमौसमी तरकारी समेत उत्पादन हुन्छ ।
दुवै सिजनमा बजारका गेडागुडी र तेल चामल बाहेक तरकारी किन्न नपरेको गोरखा ताङचीचोक–८, माथिल्लो दलभन्ज्याङकी माया आलेले बताइन् । “बजारको गाउँमा हैन,” मायाले भनिन्, “अब बजार तिर पनि लान सक्ने भएका छौं ।”

उता तनहुँ आँबुखैरेनी–६, आँबुगाउँकी चमेली परियार अहिले बारीमै फलेको तरकारी
पकाएर बिहान बेलुकीको छाक टार्छिन् । केही समय अघिसम्म खुर्सानीसमेत बजारबाट किनेर खाने चमेलीको बारीमा अहिले हरिया साग सब्जी, काउँली र बन्दाकोपी फलेका छन् । चमेली मात्र हैन, आँबुगाउँका करिब एकदर्जन घर परिवार बजारको तरकारी भन्दा बारीमै फलाएको तरकारी खाने भएका छन् । आँबुखरेनीको रानागाउँ, भंगेरी, कोटगाउँ र पौवा गाउँमा साना सिंचाइले घरयासी प्रयोजनको लागि तरकारी खेती गर्ने शिक्षा र सीप दुवै दिएको कोटगाउँका मदन श्रेष्ठले बताए ।

छिटफुुट रुपमा वर्षे तरकारी लगाउने गाउँलेहरु साना सिंचाइ सुविधा पुगेपछि हिउँदमा पनि तरकारी उत्पादन गर्न सक्षम भएको सहास नेपालको गोरखा, तनहुँ र धादिङमा गत तीन वर्षदेखि संचालन भइरहेको इलिप परियोजनाका निर्देशक जीवनाथ शर्मा बताउँछन् । आफनै जमिन भएर पनि गाउँघरबासीले पनि बजारकै तरकारीको भर पर्नुपर्ने अवस्थाको अन्त्य साना सिंचाइले गरेको शर्मा बताउँछन् । हिजो बजारबाट काउँली, गोलभेडा, करेला,आलु लगायतका बेमौसमी तरकारी किनेर खानेहरु अहिले आफ्नै बारीमा उत्पादन गरी पाहुनालाई समेत कोसेली दिन सक्ने क्षमतामा पुगेको शर्माले बताए । मौसमी र बेमौसमी तरकारी लगाएर बारीमै फलाएको तरकारी खाने गाउँलेहरु बढेपछि खाद्य संप्रभुता पनि बढ्दै गएको देखिएको हो ।
बारीको सदुपयोग नगरी बजारको किनेर खाने प्रवृत्ति बढीरहेको बेला साना सिंचाइ, खानेपानी र प्लाष्टिक पोखरीबाट सिंचाइको थोरबहुत सुविधा भएपछि लहरे तरकारी खेती, लसुन, प्याज, काउली, करेला, भिन्डी, भेन्टा, गोलभेंडा र सागसब्जीको उत्पादन गाउँघरमा बढ्न थालेको पाइएको हो ।
सहासले स्थानीय पानीको श्रोतको पहिचान गरी त्यसको क्षमता अनुसार २ देखि १० घनमिटरसम्मको फेरोसिमेन्ट किसिमको ट्यांकी निर्माण गरेको छ । तीन वर्षको अवधिमा सहासले गोरखा र तनहुँमा गरी ३३ वटा साना सिंचाइ योजना, ५४६ खानेपानी योजना र केही प्लाष्टिक पोखरीको पनि निर्माण गरेको छ । यसबाट १५२ घर परिवार लाभान्वित भएका र ४८ हेक्टर जमिनमा सिंचाइ सुविधा पुगेको छ ।